Verwerking van trauma en andere problemen met EMDR

EMDR is de afkorting van 'Eye Movement Desensitisation and Reprocessing'. Vertaald in het Nederlands: desensitisatie en herprogrammering door oogbewegingen.
Het is een psychotherapeutische benadering die in 1987 ontwikkeld werd door de Amerikaanse psychologe Francine Shapiro toen zij de samenhang tussen snelle oogbewegingen en traumaverwerking ontdekte. 

Hoe heeft Francine Shapiro de werking van EMDR ontdekt?

Op een zekere dag maakte ze een wandeling in een park terwijl ze erg gespannen was en met zorgwekkende gedachten in haar hoofd zat. Opeens merkte ze dat haar bezorgdheid verminderde en ze zichzelf opgelucht begon te voelen. Toen ze probeerde te achterhalen hoe dat kwam, realiseerde ze  zich dat ze spontaan snelle oogbewegingen had gemaakt terwijl een veelheid aan gedachten door haar heen waren gegaan. Misschien hadden de snelle oogbewegingen iets te maken met het feit dat ze zich beter voelde? Ze ging dit idee onderzoeken, eerst bij vrijwilligers en daarna bij veteranen van de Vietnamoorlog. Aangemoedigd door de positieve resultaten zette ze haar onderzoek rond het effect van de oogbewegingen verder. Ondertussen geniet EMDR als therapeutische techniek grote bekendheid en succes en vindt men in zowat alle landen van de meeste werelddelen EMDR verenigingen.

Welke processen zijn werkzaam bij EMDR?

Alle zintuiglijke prikkels worden door ons zenuwstelsel en meer bepaald door onze hersenen opgenomen en verwerkt. De ontwikkelingspsychologie noemt dit het informatieverwerkingssysteem. Maar dit systeem kan ten gevolge van moeilijke levenservaringen (trauma) geblokkeerd geraken. Zodanig dat bij de minste zintuiglijke informatie die de herinnering aan de traumatische gebeurtenis oproept (triggers), het zenuwstelsel van de persoon weer reageert alsof hij/zij dit trauma herbeleeft. De persoon ervaart bij elke trigger telkens opnieuw spanningen, gepaard gaande met emoties zoals angst, machteloosheid, verdriet, woede, en eventueel ook sterke fysiologische reacties zoals zweten, rood worden, hartkloppingen, verkrampingen, misselijkheid, duizelig worden, etc…Ervaring wijst uit dat de methode EMDR op dergelijke blokkeringen in het geheugennetwerk  inwerkt waardoor het trauma op een efficiënte en snelle manier verwerkt kan worden. De opgeslagen herinneringen aan de gebeurtenis verdwijnen niet, maar roepen geen emotionele lading en fysiologische reactie meer op. De triggers in verband met het trauma spelen de persoon geen parten meer.

Tot op heden kan de wetenschap het fenomeen van EMDR nog niet eenduidig verklaren. Eén van de hypothesen is dat de Rapid Eye Movement (REM) tijdens de diepe slaap dezelfde functie heeft als de bewust uitgevoerde oogbewegingen tijdens een EMDR sessie. Traumatische herinneringen zijn niet geïntegreerde herinneringen die zich eerder manifesteren als geheugenfragmenten gepaard gaande met fysiologische gewaarwordingen zoals bij voorbeeld hartkloppingen, zintuiglijke indrukken (flashbacks), heftige emoties en/of gedesintegreerde gedachten. De ervaring kan niet als een neutrale herinnering geïntegreerd worden in de levensgeschiedenis van het slachtoffer, zolang deze niet behandeld is. 

Hoe verloopt een EMDR-therapie?

De voorbereiding vraagt 1 tot meerdere sessies. Eerst verzamelen we informatie betreffende jouw levensloop en gaan we dieper in op jouw hulpvraag en het probleem (of problemen) dat je met EMDR wil verwerken. Daarbij onderzoeken we samen wat je nodig hebt om je volledig veilig te voelen in de therapeutische setting. Vervolgens kan de eigenlijke EMDR-therapie starten.Vooraleer we met het probleem zelf beginnen te werken, installeren we eerst een veilige plek en/of de nodige hulpbronnen. We spreken ook een stopsignaal af zodat jij tijdens het verwerkingsproces heel gemakkelijk kan aangeven wanneer je een time-out nodig hebt. Jij zult de touwtjes in handen hebben. Ik ben er om je te begeleiden, te gidsen en over jouw proces te waken.

Vervolgens focussen we ons op jouw probleem/trauma. We proberen eerst te achterhalen welke herinnering of situatie aan de oorsprong ligt van jouw klacht (In EMDR noemen we dat de kernervaring). In het geval van een recente nare ervaring, zoals bijvoorbeeld een verkeersongeval is dat meestal meteen duidelijk. Maar andere klachten ontstonden naar aanleiding van trauma’s en andere problematische situaties die verder terug in het verleden liggen. Indien er meerdere herinneringen of situaties zijn wordt daarvan een rangorde opgesteld in het behandelplan.

In de volgende stap onderzoeken we welke negatieve overtuigingen, emoties en fysieke gewaarwordingen opduiken wanneer je aan de belastende situatie terugdenkt, evenals de positieve gedachte die je in de plaats wil van de negatieve overtuiging.

Dan vraag ik je om jouw aandacht te richten op deze gevoelens en gedachten terwijl je jouw herinnering aan de moeilijke ervaring oproept. Dat is het moment dat ik mijn vingers in jouw gezichtsveld heen en weer beweeg met de vraag om ze met jouw ogen te volgen (bilaterale stimulatie). Er zijn nog andere mogelijkheden van bilaterale stimulatie zoals geluidsstimulatie (koptelefoon met geluiden afwisselend links en rechts), of tactiele stimulatie (bv afwisselend tikken op linker- en rechterbeen).

Tussendoor check ik regelmatig wat je ervaart. Tijdens deze fase kan er innerlijk veel in beweging komen. We blijven doorgaan met oogbewegingen tot je een zekere ontspanning waarneemt die constant blijft telkens je de negatieve herinnering weer oproept. Dat is een teken dat geheugenfragmenten zich in het geheugennetwerk hebben geïntegreerd.

Ervaring wijst uit dat de met EMDR bereikte resultaten stabiel en duurzaam zijn.

In welke gevallen is het zinvol om EMDR toe te passen?

Wanneer je schokkende gebeurtenissen  zoals een verkeersongeval of een geweldsmisdrijf hebt meegemaakt en je slaagt er niet in om dergelijke trauma’s goed en/of volledig te verwerken, kan je last krijgen van posttraumatische stressstoornissen. Gevoelens van angst, nachtmerries en vervreemding  kunnen je parten spelen. In dat geval is EMDR aangewezen. Maar ook andere vormen van stress gerelateerde klachten zoals  emotionele problemen, depressie, een ziekte, sociale moeilijkheden, aanhoudende  psychosomatische symptomen, fobieën, faalangst, hoogtevrees, paniekaanvallen en dergelijke kunnen met EMDR behandeld worden voor zover die gebaseerd zijn op onverwerkte herinneringen.

Zowel volwassenen als kinderen die traumatische ervaringen  hebben meegemaakt  kunnen baat hebben bij EMDR. Kortom, het kan voor mensen uit alle leeftijdsgroepen soelaas bieden.

In uitzonderlijke gevallen is het werken met de methode EMDR af te raden. Bijvoorbeeld bij ernstige persoonlijkheidsstoornissen en psychose evenals suicidaliteit.  

Welke voordelen heeft EMDR in vergelijking met andere psychotherapeutische methoden?

Het voordeel van EMDR ligt in de snelheid en de efficiëntie van de behandeling.Een enkelvoudige trauma (bvb een auto-ongeluk zonder gewonden of doden, meegemaakt door een stabiel persoon) en een eenvoudige fobie (bvb vliegangst) kunnen in enkele sessies worden opgelost (1 à 5 sessies).Complexe trauma’s zoals ontwikkelingstrauma’s en hechtingsproblematieken vragen een langere voorbereiding en een langduriger therapie.Bij de behandeling blijft EMDR nuttig maar dient deze geïntegreerd te worden in een ruimere psychotherapeutische benadering, waarbij de therapeut tevens gebruikt maakt van andere technieken waarmee hij vertrouwd is. 

In meer ernstige gevallen is vaak een team van therapeuten binnen een ruimer therapeutisch kader aangewezen. We spreken in die gevallen ook over EMDR maar de focus licht dan vooral op het voorbereiden, dat wil zeggen het stabiliseren en hulpbronnen bij de cliënt versterken om zo te komen tot een stabieler evenwicht bij de cliënt.